MAPA

TAPETY

Naciśnij "f" aby przejść do trybu pełnego ekranu

Historia

w pigułce

Wydarzenia

2020

1656

1556

1410

1109

REKONSTRUKCJA 3D

Wszystkie makiety powstały na bazie dostępnych opracowań naukowych, wyników prac archeologicznych, zachowanej

ikonografii oraz dostępnych źródeł z epoki i starają się obrazować aktualny stan wiedzy na temat dziejów Czerska.

Przypuszczalny wygląd zamku około połowy XVI wieku, po przebudowach dokonanych prze królową Bonę.

Wieże zamku zostały podwyższone oraz zwieńczone hurdycjami i hełmami, także mury zamku zyskały drewniane hurdycje.

Na południowych stokach Wzgórza Zamkowego została założona winnica.

WINNICE KRÓLOWEJ BONY (poł. XVI w.)

Energiczna, wykształcona, ze świetnym zmysłem organizacyjnym - tak charakteryzowano włoską księżniczkę Bonę Sforzę d'Aragona (1494-1557), która w 1518 roku została żoną polskiego króla Zygmunta I Starego. Królowa była postacią kontrowersyjną, wokół niej narosło wiele legend i plotek, także o negatywnym wydźwięku. Ich ślad znajdujemy na Mazowszu czerskim.

Przyłączenie Mazowsza do Korony

Wcielenie (inkorporacja) Księstwa Mazowieckiego do Korony było możliwe w przypadku wygaśnięcia męskiej linii władających nim Piastów. W tajemniczych okolicznościach w 1524 roku zmarł książę Stanisław, a niedługo potem, bo już w 1526 roku Janusz III, ostatni z mazowieckich książąt. Plotkowano, że za śmiercią tego ostatniego stoi królowa Bona, która miała zlecić jego otrucie, aby przejąć Mazowsze. Faktem jest, że Ziemia Czerska, jako jedno z mazowieckich starostw, dzięki pewnym zabiegom administracyjnym weszła w skład tak zwanej „oprawy wdowiej” królowej. Wraz z kilkunastoma innymi starostwami, licznymi wsiami i majątkami stanowiła majątkowe zabezpieczenie dla niej na wypadek śmierci męża. Tym samym bezpośrednią władzę nad Mazowszem przejęła Bona, której zależało na dochodowym i dobrze zorganizowanym majątku.

Gospodarna władczyni

Kiedy królowa, faktyczna właścicielka czerskiej warowni, zleciła wykonanie spisu swojego majątku, jej wysłannik odwiedził Czersk i szczegółowo opisał stan zamku, zwracając uwagę na wymiary i kondycję budynków mieszkalnych i gospodarczych, na wprowadzone nowości i naprawy oraz podkreślając zniszczenie kościoła. Zauważył także, że zgromadzone wcześniej na zamku drogie cięte bloki kamienne zostały rozkradzione i, jak wówczas zapisano, „podejrzenie ciąży na starostach”, którzy zarządzali dobrami królewskimi.
 

Królowa zarządzała swoimi włościami w sposób nowoczesny: otwierała manufaktury, zasiedlała nieużytki, kolonizowała puszcze, modernizowała stadniny, ogrody, zespoły stawów rybnych i młynów. Jak głosi popularna opowieść, na widok żyznej gleby i nasłonecznionego podnóża czerskiego zamku postanowiła zainwestować w założenie w tym miejscu winnicy. Według legendy to właśnie Bona własnoręcznie posadziła tu pierwsze krzewy winorośli. Źródła z epoki wspominają, że okolice zamku w Czersku słynęły z uprawy owoców, ponieważ sprzyjał im tutejszy klimat. A wszystko, co urodziła czerska ziemia z racji wysokiej jakości trafiało do królewskiej rezydencji w Warszawie. Mamy co prawda
wcześniejsze wzmianki o uprawie winorośli na słonecznych wzgórzach czerskich, jednak to winnice królowej Bony okryły się sławą, która przyćmiła działania poprzedników.

Rozbudowa czerskiego zamku

Po śmierci Zygmunta Starego w 1548 roku Bona popadła w konflikt z synem, królem Zygmuntem Augustem, usunęła się z Krakowa i wraz z córkami spędziła na Mazowszu ostatnie 8 lat bytności w Polsce. Zamieszkiwała w różnych mazowieckich rezydencjach i to jej przypisuje się rozbudowę czerskiego zamku. Wieża Bramna zyskała dodatkowe dwie kondygnacje, pozostałe zamkowe wieże także zostały znacznie podwyższone a wszystkie zostały wyposażone w hurdycje (drewniane kryte ganki nadwieszone na belkach poza obręb muru) i zwieńczone hełmami. Wydaje się, że te obronne konstrukcje miały w tym wypadku jedynie znaczenie reprezentacyjne. Na dziedzińcu wzniesione zostały nowe budynki mieszkalne, być może na miejscu poprzednich. Królowa bogato wyposażyła także zamkową kaplicę pw. Św. Piotra.

Biała Dama

Sytuacja w Koronie oraz w jej rodzinnym księstwie Bari spowodowała jednak, że w 1556 roku królowa Bona zdecydowała się na powrót do Włoch. Nie było to proste przedsięwzięcie, bo władczyni dysponowała ogromnym majątkiem w Koronie Polskiej. Chociaż zrzekła się nieruchomości, to należało spakować i przewieźć gromadzone przez nieomal czterdzieści lat bogactwa, przechowywane w kilku rezydencjach. Zestawy strojów wyszywanych perłami, diamentami i złotymi blaszkami, zegary, dzieła sztuki, klejnoty czy drogocenne księgi wywiozła na kilkudziesięciu „skarbnych wozach”.

Cenne przedmioty zabrała także z Czerska, z czym związana jest pewna legenda. Otóż w czasie pakowania w wyniku nieuwagi królowej jeden z okazałych sznurów pereł rozerwał się, a perły rozsypały się po podłodze komnaty. Bona w pośpiechu nie pozwoliła ich pozbierać służbie i teraz każdego miesiąca w czasie pełni wraca na dziedziniec czerskiego zamku w postaci Białej Damy, by mozolnie zbierać perły widoczne w świetle księżyca. Gdy tylko skończy, sznur rozsypuje się ponownie i praca zaczyna się od początku. Tak została ukarana próżność królowej.

Czy po odjeździe królowej pozostało w Czersku coś cennego? Prężnie działająca manufaktura wełnianych kobierców, które jeszcze przez lata zdobiły siedziby możnych w całej Rzeczpospolitej. Sady owocowe rozciągające się u stóp Wzgórza Zamkowego, które świetne prosperują do dnia dzisiejszego. A tajemnice Białej Damy intrygują turystów i badaczy zamku.

Tragiczny koniec

Królowa Bona wróciła do swojego księstwa Bari w roku 1556. Rok później została otruta przez własnego dworzanina Jana Wawrzyńca Papapcodę. Inicjatorami tej zbrodni byli Habsburgowie, którzy chcieli uniknąć spłaty ogromnej pożyczki w wysokości 430 tysięcy dukatów, którą zaciągnęli u Bony i skorzystać na sfałszowaniu jej testamentu.

Chociaż królowa w rzeczywistości wszystkie swoje dobra zapisała synowi, królowi Zygmuntowi Augustowi, nie udało się odzyskać jej majątku, przejętego przez Habsburgów na podstawie sfałszowanego testamentu.

Zrealizowano przez Ośrodek Kultury w Górze Kalwarii

Dofinansowano ze środków Narodowego Centrum Kultury

w ramach Programu "Kultura w sieci"